Ռաֆայել Նահապետյան. «Փախուստ»

Կիրակնօրյա ընթերցումներ.

Պատկերասրահում մի բան էր կատարվում, ինչ-որ բան էր նախապատրաստվում, ու բոլորն այդ զգում էին: Լարվածությունը գնալով աճում էր, աճում, մթնոլորտը շիկացել էր, շշուկները, մի տեսակ, ֆշշացող սրություն էին ձեռք բերել, ու սուր դիմագծերով, ջղային մի կոմսուհի, երբ արդեն պատկերասրահը փակել էին, ճչաց.
— Դե վերջ տվեք փսփսալուն, ասացեք հասկանանք, ի՞նչ է պատահել, հիմա ի՞նչ եք ուզում:
— Նրան լավ չեն դաստիարակել,— փսփսացին պալատական կանայք,— հասարակության մեջ իրեն պահել չգիտե:
— Մեծամեծներն էլի իրար խառնվեցին,— ծիծաղեց ծեր մի հովիվ ու թոռանն աչքով արեց,— այ կտեսնես, սրանք էլի մի բան անելու են, սրանք հանգիստ նստողներից չեն:
Թոռը չպատասխանեց: Նրա բերանում սրինգ կար (այդպես էին նկարել) ու նա նկարելու օրից չէր խոսել` սրինգ էր փչել (նա շատ էր հարգում նկարիչներին ու մտածում էր` եթե ինձ ստեղծողը որոշել է, որ ես պետք է սրինգ նվազեմ` ուրեմն վերջ):
— Ժողովուրդը հուզվում է, արքա,— ասաց պալատականներից մեկը,— ժողովուրդը անորոշության մեջ է:
— Վաղը մեր սրահի բոլոր շրջանակներին հայտարարեք,— ասաց արքան,— որ երրորդ սրահը` մերը, պատերազմ է հայտարարում չորրորդին:
— Լսում եմ, արքա,— ասաց պալատականը,— իսկ պատճա՞ռը: Ինչպե՞ս բացատրել սրահին այդքան կարևոր քայլը:
Արքան մտմտաց: Իրական պատճառն այն էր, որ արքայի ձեռքերը քոր էին գալիս, ու նա ամեն ինչ իրար խառնել էր ուզում: Բայց ժողովրդին այդպես չէր կարելի ասել:
— Ասացեք,— ծոր տվեց արքան,— որ չորրորդ սրահը ինչ-ինչ դավաճանական միջոցներով հասել է այն բանին,— այստեղ արքան նորից մտմտաց ու գյուտ արեց,— որ այցելուների մեծ մասը այնտեղ է գնում, մինչդեռ մեր սրահը հաճախողների թիվը օր-օրի նվազում է: Դա խայտառակություն է, դա դավաճանություն է Մեծ Արվեստի նկատմամբ, որին մենք ծառայում ենք, դա հայհոյանք է մեզ ստեղծող մեծագույն նկարիչների հասցեին:
— Որ ասում էի,— ծիծաղելով ձեռքերն իրար քսեց ծեր հովիվն ու նորից թոռանը աչքով արեց,— որ ասում էի սրանք հանգիստ նստողներից չեն: Տեսա՞ր: Դե հիմա գնա: Մեկ էլ չասես, թե սուտասան եմ` դե կեր:
Թոռը չէր ասել, թե պապը ստախոս է (նա երբեք չէր խոսել) դա պապն էր հնարել` խաբելու համար իրեն, իբր իր հետ էլ զրուցող, իրեն էլ հաշվի առնող կա:
— Օ՜հ, այս տղամարդիկ,— հառաչեց գեղեցիկ աչքերով մի կին,— օ՜հ, այս տղամարդիկ, որոնց համար մեր սրտերը նվաճելը քիչ է՝ այժմ էլ սրահներ են ուզում նվաճել:
— Տիրուհիս,— ասաց բարակ, երկար բեղերով, սուր, եռանկյունի մորուքով մի տղամարդ,— ձեր սիրտը նվաճելու համար ես պատրաստ եմ նախ ողջ աշխարհը նվաճել:
— Օ՜հ, այս տղամարդիկ,— հառաչեց գեղեցիկ աչքերով կինը, բայց այդ տղամարդուն չնայեց, այլ մյուսին, որ մի խմբի կենտրոնում լուրջ-լուրջ բաներ էր ասում,— Օ՜հ, այս տղամարդիկ, որ նվաճում են մեր սրտերն ու այսքան դաժան են:
— Տիրուհիս,— նորից սկսեց թեթևսոլիկը, բայց կինը հեռացավ:
Հարևան, չորրորդ սրահում նույնպես իրար էին անցել:
— Ինչպե՞ս,— բացականչեց պատկերասրահի ամենաարժեքավոր կտավի գլխավոր դետալը,— ինձ պատերազմ հայտարարե՞լ,— նա ստիպում էր, որ բոլորն իրեն կայսր կոչեն,— դրանք խելագարվե՞լ են, ինչ է:
— Իմ կայսր,— բղավեց հարևան կտավից հոյատես մի սպա,— առաջնորդիդ մեզ:
— Մեր որսը սրանք հարամ արին,— փսփսացին հարևան շրջանակից, այնտեղ երկու հոգի լուսնյակ գիշերով պատրաստվում էին նավակը ծովը հրել,— հիմա ի՞նչ անենք:
Իսկ կողքի կտավում գիշերային սրճարանի տերը շփոթված կանգնել էր աղոտ լուսավորված բիլիարդի առաջ ու մտածում. «Առանց այդ էլ հաճախորդներ չունեի, հիմա բոլորովին չեմ ունենա»: Ու նա շփոթված նայեց կողքի սեղանին կիսաքնած երկուսին:
— Հենց այսօր զորահավաք կազմակերպել,— որոտաց կայսրը,— վաղը պատկերասրահը փակվելուց հետո` ռազմի դաշտ:
— Տեր,— ասաց հավաքված սպաներից մեկը,— ավելի հարմար է ժամը 22-ից հետո, մինչև 22-ը պահակը շրջում է սրահներում:
— Լավ,— որոտաց կայսրը,— ուղիղ ժամը քսաներեքն անց երեսուն րոպեին ես կսկսեմ կռիվը և մեզ ստեղծող Մեծ Վարպետների օրհնությամբ մեկ ժամվա մեջ կջարդեմ նրանց:
Եվ որովհետև ամենքն իրար էին խառնվել, ոչ ոք չնկատեց, թե ինչպես պատկերասրահի ամենաարժեքավոր կտավի շրջանակի արանքից դուրս սողաց Հիասքանչ Օրիորդը ու մտավ կողքի կտավը,— այնտեղ Սիրահարված Պատանին գիրք էր կարդում:
— Ես այդպես էլ գիտեի,— մրմնջաց աղջիկը:
Հետո Սիրահարված Պատանին գրքից կտրեց աչքերն ու տեսավ Հիասքանչ Օրիորդին: Նրանք երկուսով անթարթ իրար էին նայում, ու այնքան գեղեցիկ էր Պահը, որ այն ապրելու համար արժեր նկարված պատկեր լինել:
— Սիրելիս,— մրմնջաց Հիասքանչ Օրիորդը,— ես այդպես էլ գիտեի:— Սիրահարված Պատանին ժպտաց, զգույշ համբուրեց աղջկա ձեռքերը, հետո աչքերը, հետո շուրթերը ու ասաց.
— Ի՞նչ է պատահել, դու ասացիր, որ այսօր չես կարող գալ:
— Պատերազմ է հայտարարվել,— ասաց Հիասքանչ Օրիորդը,— վաղը մեծ կռիվ է լինելու:
— Ո՞ւմ հետ, ինչո՞ւ,— զարմացավ Սիրահարված Պատանին:
— Երրորդ սրահի: Այցելուների հետ կապված ինչ-որ պատմության պատճառով:
— Գրողը տանի,— զայրացավ Սիրահարվածը,— ինչո՞ւ են հիմարություններ անում, ինչո՞ւ չեն թողնում ապրենք, ինչո՞ւ են ամեն տեղ քթները խոթում, գրողը տանի, այս ի՞նչ է կատարվում:
— Մի հայհոյիր,— կարմրեց Հիասքանչը,— ավելի լավ է եկ փախչենք:
— Բայց ո՞ւր,— հարցերը Սիրահարվածը:— Ախար ո՞ւր փախչենք:
— Մի որևէ սրահ,— ասաց Հիասքանչ Օրիորդը:
— Ի՞նչ տարբերություն,— դառը քմծիծաղեց Սիրահարվածը,— այնտեղ էլ նույն բանը կպատահի:
— Դե ոչ,— ծիծաղեց Հիասքանչը,— ես լսել եմ, որ այստեղ սրահներ կան, ուր միայն բնանկարներ են, գնանք այնտեղ, կխցկվենք որևէ բնանկարի շրջանակից ներս ու մեզ համար կապրենք:
— Հիանալի է,— ապշեց Սիրահարված Պատանին,— և ինչպես մտքովս չէր անցել,— ու նա արագ վերցրեց իր գիրքը, փետրազարդ գլխարկը:
— Ոչ,— ասաց Հիասքանչ Օրիորդը,— այստեղից ոչինչ մի վերցրու, հարկավոր չէ:
— Հիասքանչ Օրիորդ,— ծոր տվեց Սիրահարված Պատանին,— օրհնվեն այն մատները, որ քեզ ստեղծել են:
Ու նրանք արագ հեռացան այդ սրահից: Նրանց փախուստը ոչ ոք չնկատեց, որովհետև բոլորն էլ զբաղված էին շատ ավելի կարևոր մի գործով:
Իսկ մյուս օրը պատկերասրահի այցելուները շշմել մնացել էին,— կատարվել էր աննախադեպ մի բան:
Ամենարժեքավոր կտավի վրայից անհետացել էր գեղեցիկ աղջկա մի ֆիգուր, իսկ հարևան կտավներից մեկի վրայից չքացել էր գիրք կարդացող պատանին: Եվ, որ ամենազարմանալին էր` տեղում էին մնացել և՛ գիրքը, և՛ փետրազարդ գլխարկը: Իսկ պատանին չկար:
Պատկերասրահն արագ փակեցին և ամենաարժեքավոր կտավն ու պատանու շրջանակը տարան արհեստանոց: Հասկանալի է, որ գիշերը ոչ մի պատերազմ էլ չեղավ` կայսրին տարել էին և հետո երկու սրահներում էլ պատկերների տրամադրությունը շատ վատ էր:
Միայն երրորդ սրահի արքայի ձեռքերն էին քոր գալիս, ու նա մտածում էր, որ իրենից փայլուն մի հաղթանակ գողացան, բայց վախենում էր ձայն հանել, հասկանալով, որ վերջնականապես կզրկվի հեղինակությունից: Առանց այդ էլ նրան արդեն խեթ-խեթ էին նայում:
Բայց մի բան, որ ոչ ոք չնկատեց, բացի գիշերային պահակից, դա հեռավոր սրահներից մեկում անհայտ մի հեղինակի բնանկարի մեջ հայտնված երկու փոքրիկ ֆիգուրներն էին: Եվ հիմա, գիշերները, շրջելով սրահներում, գիշերային պահակը ամենավերջում մտնում էր այդ հեռավոր սենյակը ու երկար-երկար նայում անհայտ հեղինակի բնանկարին:

 

Վերլուծություն

 

Ես մտածում եմ, որ այս պատմվածքը անիմաստ պատերազմերի մասին է։ Երբ ղեկավարները ագահի նման ուզում են իրենցով անել ուրիշի տարածքները, բնությունը։

Իհարկե մեծ պետությունները հիմնականում, երբ պատերազմ են հայտարարում, ոչ  զարգացած փոքր երկրների դեմ, տարացքը մեծացնելու համար, հարձակվող երկրի հմար դա անիմաստ պատճառ է, իսկ պաշտպանվողի համար դա շատ կարևոր է։ Եվ պատմվածիք մեջ խոսք է գնում բնության մասին, և ես մտածում եմ, որ դրանով նա ուզում է ասել, ով խոտերը, ծառերը և մարդիկ հավասար են, ու եթե ծառը մեզ թթվածին է տալի, ինչու մանք չենք խնամում նրանց։